زنجیره ارزش چیست؟
مدل زنجیره ارزش پورتر
يكي از مدل‌هايي كه براي ارزيابي و تعيين حوزه‌هاي كسب و كار در شركت‌هاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد مدل زنجيره ارزش پورتر است. اين مدل به شما كمك مي‌كند تا تحليل دقيق‌تري از كسب و كار به‌دست آورده و قابليت آن براي ايجاد ارزش و مزيت رقابتي را به درستي تحليل كنيد. طبق اين مدل حوزه‌هاي كاري مختلف كسب و كار شناسايي و طبقه‌بندي مي‌شود. اين طبقه‌بندي به تحليل دقيق‌تر روابط ميان بخش‌هاي مختلف كمك مي‌كند. هدف زنجيره ارزش ايجاد بيشترين سود براي افراد مرتبط با زنجيره است.
اين مجموعه‌ها با ارتباط با يكديگر براي ايجاد محصولات و خدمات فعاليت مي‌كنند. اين ارزش تنها ارزش اقتصاد و مالي نيست كه به صورت پول محاسبه شود بلكه مي‌تواند در شكل ارزش‌هاي غيرفيزيكي نيز ظاهر شود. نگاه به كسب و كار با استفاده از ابزار زنجيره ارزش به شكل‌گيري نگاه يكپارچه در شركت كمك مي‌كند. اين رويكرد جامع امكان برخورد دقيق‌تر با بخش‌هاي مختلف شركت را فراهم كرده و با استفاده از آن مي‌توان منابع را در جهت مزيت‌هاي كسب و كار مورد توجه و ارزيابي قرار داد.
زنجيره ارزش براي هر كسب وكاري متفاوت است، بنابراين مجموعه حوزه‌هاي كاري تشكيل‌دهنده زنجيره ارزش در شركت‌هاي مختلف تاثيرات متفاوتي بر ارزش و توان رقابتي و اجرايي ايجاد شده به‌جا مي‌گذارند. حوزه‌هاي كاري يك كسب و كار به دو گروه تقسيم مي‌شود. بخش اول ماموريت‌هاي اصلي شركت و حوزه ديگر مربوط به ماموريت‌هاي پشتيباني است. اين دو حوزه همراه با يكديگر فعاليت مي‌كنند و از طريق آن كسب و كار ارزش اقتصادي ايجاد مي‌كند؛ به همين دليل به آن زنجيره ارزش گفته مي‌شود. براي موفقيت بايد اين دو حوزه هماهنگ با هم و در چارچوب ماموريت و استراتژي‌هاي كسب و كار فعاليت كنند تا از اين طريق، ارزش اقتصادي براي مشتريان، جامعه، كاركنان و صاحب كسب و كار ايجاد شود.
حوزه‌هاي كاري ماموريت‌هاي اصلي
مجموعه فعاليت‌هايي است كه در جهت ماموريت اصلي كسب و كار است. هر كسب و كاري ماموريت و اهدافي دارد و براي رسيدن به اين اهداف شكل گرفته است. هدف يك شركت توليد محصول و كسب سود است. هدف يك شركت ديگر ممكن است ارائه خدمات باشد. حتي كسب و كارهاي غيرانتفاعي نيز ماموريت و اهدافي دارند و براي ايجاد ارزش تاسيس شده‌اند. فعاليت‌هايي كه بطور مستقيم به اين ماموريت كسب و كار مربوط مي‌شوند در حوزه ماموريت‌هاي اصلي قرار مي‌گيرند. مانند توليد كالا، انتقال و فروش آن.
تداركات (لجستيك) ورودي
تداركات شامل دريافت، ذخيره‌سازي، انبارداري، كنترل، توزيع، حمل و نقل و برنامه‌ريزي ورودي‌هاي لازم (همانند مواد اوليه) براي توليد محصولات است.
عمليات توليدي
شامل تمامي وظايفي است كه در تبديل ورودي‌ها به محصول نهايي نقش دارند. همانند ماشين‌كاري، بسته‌بندي، مونتاژ، نگهداري و تعميرات تجهيزات و تمام فعاليت‌هايي كه مواد اوليه و ساير ورودي‌ها را به محصول نهايي تبديل مي‌كنند.
تداركات (لجستيك) خروجي
فعاليت‌هايي كه براي انتقال محصول توليد شده به مشتري انجام مي‌شود؛ مانند انبار كردن كالاي توليد شده، تكميل سفارش، حمل و نقل و توزيع محصول.
بازاريابي و فروش
وظايفي كه به آگاه شدن از خواسته‌ها و نيازهاي مشتريان و آگاه ساختن آنها از محصولات و خدمات كسب و كار مربوط است. فعاليت‌هايي مانند تبليغات، ترفيع، قيمت‌گذاري كه خريدار را ترغيب به خريد محصول مي‌كند، در اين دسته قرار مي‌گيرد.
خدمات پس از فروش
فعاليت‌هايي كه ارزش محصول را براي مشتري افزايش مي‌دهد مانند نصب و راه‌اندازي محصولات، آموزش روش استفاده از آنها و تامين قطعات يدكي، تعمير و سرويس محصولات.
حوزه‌هاي كاري ماموريت‌هاي پشتيباني
مجموعه فعاليت‌هايي كه براي حوزه كاري ماموريت‌هاي اصلي نقش پشتيبان دارند و آن را مورد حمايت قرار مي‌دهند. اين حوزه كاري به ۴ دسته كلي تقسيم مي‌شود. هريك از فعاليت‌هاي اين حوزه، ديگر حوزه‌هاي كاري پشتيباني را نيز مورد حمايت قرار مي‌دهند.
تامين
فعاليت‌هايي كه در جهت فراهم كردن مواد و ملزومات توليدي انجام مي‌شود. مانند تامين مواد اوليه، سرويس براي قطعات و ماشين‌آلات، ساختمان‌ها.
توسعه تكنولوژي
توسعه تكنولوژي به فعاليت‌هايي كه به منظور پشتيباني از فعاليت‌هاي اصلي زنجيره ارزش انجام مي‌شود اشاره دارد و شامل تحقيق و توسعه، بهبود سيستم‌ها و فرايندها و روش‌هاي انجام كار است.
مديريت منابع انساني
فعاليت‌هاي تامين نيروي انساني، آموزش، ارزيابي، تشويق و تنبيه، پرداخت حقوق و دستمزد و توسعه نيروي انساني در زيرمجموعه مديريت منابع انساني جاي مي‌گيرد.
زيرساخت‌هاي شركت
وظايفي مانند برنامه‌ريزي، حسابداري، مالي، مديريت كيفيت و نظارت است كه زيرساخت‌هاي مديريت عمومي را براي حمايت از فعاليت‌هاي اصلي فراهم مي‌كند. اين مدل تنها منحصر به شركت‌هاي توليدي نيست و در شركت‌هاي خدماتي نيز قابل شناسايي است. براي مثال يك شركت حسابدراي كه خدمات حسابداري ارائه مي‌كند ديگر حسابداري براي آن فعاليت پشتيبان محسوب نمي‌شود بلكه فعاليت اصلي و ماموريت اصلي شركت محسوب مي‌شود.
ملاحظات مدل پورتر
تقسیم‌بندی حوزه‌های کاری سازمان در قالب دسته‌های ارائه شده فوق بیشتر جنبه عام و کلی دارد و هر بنگاهی می‌تواند متناسب با شرایط خود به حذف یک یا چند دسته از این طبقات و یا ادغام آنها اقدام نموده و دسته‌بندی جدیدی از حوزه‌های کاری ارائه نماید.
برای جدا کردن حوزه‌های کاری ماموریت‌های اصلی و پشتیبانی از یکدیگر، مرز دقیق و مشخصی وجود نداشته و این مسأله بیشتر جنبه قضاوت کارشناسانه دارد. همچنین انواع حوزه‌های کاری تعریف شده در داخل زنجیره اگر چه مستقل هستند، ولی در عین حال با یکدیگر ارتباط متقابل داشته و یک سیستم را تشکیل می‌دهند.
